8.PROGRAM GELİŞTİRME SÜRECİ
Hewitt’e (2018) göre eğitim programı, genel olarak bir bilgi alanını oluştururken eğitim programı geliştirme, bilgiye katkı sürecini temsil eder. Eğitim
süreçlerinin planlı ve sistemli olmalarını
sağlayan programların durağan olması mümkün değildir. Ornstein ve Hunkins (2009) programların dinamik
olmaları gerektiğini ve ulaşılmaya çalışılan bir hedef olarak
değil, bir yolculuk olarak
düşünülmesi gerektiğini
belirtmektedirler.
Program geliştirme, en genel tanımıyla eğitim programının ögeleri
olan hedef, içerik, öğretme-öğrenme süreci ve değerlendirme boyutları arasındaki dinamik
ilişkiler bütünü olarak tanımlanmaktadır. Bir başka bakışa
göre program geliştirme; belli bir konuya yönelik eğitimin planlanması, uygulanması ve değerlendirilmesi, daha iyiye
götürülmesi olarak
ele alınmaktadır. Her iki tanımda
da program geliştirmenin bir süreç olduğu
ve bu sürecin de çeşitli
aşamalardan oluştuğu görülmektedir.
Etkili bir program
geliştirme; programı oluşturan
felsefeyi, amaçları, hedefleri, öğrenme deneyimlerini, öğretim kaynaklarını ve değerlendirmeleri
yansıtmalıdır. Bu kolay bir süreç ya da iş değildir. Bir programın geliştirilmesi öncelikle bilimsel bir etkinliktir ve dolayısıyla
araştırmaya dayalıdır. Aynı zamanda bir ekip işi olan program geliştirmeye
ilişkin birçok modelin geliştirildiği ve uygulandığı görülmektedir. Geliştirilen modeller, bir programın nasıl bir süreçte geliştirileceği, nasıl
bir yolun izlenmesi gerektiği konusunda kılavuzluk eder. Her model, bir programı daha etkili kılma nihai amacını
farklı anlayışlar çerçevesinde yapılandırır. Bu başlık altında Türk eğitim sisteminde
benimsenen, eklektik bir anlayışı içeren Demirel
tarafından geliştirilen model temel alınarak genel hatlarıyla bir programın geliştirilme süreci üzerinde durulmuştur.
Program geliştirme süreci en genel biçimiyle
planlama, tasarlama, deneme,
değerlendirme ve programa
süreklilik kazandırma aşamalarından oluşur.
Bu aşamalar ve kapsamında yer alan
etkinlikler aşağıda sunulmuştur.
4.1 Programın Planlanması
Programın planlanması, gerekli olacak unsurları, biçimleri belirler ve tüm etkinliğe
ya da sürece kuş bakışı bir görünüm sağlar
(Hewitt, Wiles). Program geliştirmenin planlama aşamasında
geliştirilecek programa ilişkin birtakım kararların alınması beklenir. Bu
süreçte öncelikli olarak geliştirme
süreçlerinde kimlerin, hangi amaçla yer alması gerektiğine karar verilmelidir. Bu aşamada geliştirilecek programla ilgili konu alanı uzmanları, programın geliştirilmesine karar veren
yetkililer, programın tasarımında etkili olan ve kararlara yön veren kişiler, konuyu farklı açılardan irdelemeye destek olacak danışmanlar vb. yer almaktadır . Bunun
yanı sıra öğretmenler, öğrenciler, sivil toplum örgütleri
üyeleri de bu çalışmalarda doğrudan
ya da dolaylı bir biçimde
yer alabilmektedir. Çalışma
ekibi belirlendikten sonra bu çalışmaların ne kadar sürede gerçekleştirileceği,
sürecin hangi aşamasında hangi adımların izleneceği, bu sürecin ne kadar sürede tamamlanacağına ilişkin
çeşitli kararların alındığı
çalışma planının yapılması
ve ardından sürecin en kritik
aşaması olan, tasarıya temel teşkil edecek biçimde gereksinimlerin belirlenmesi süreci planlanır.
Eğitim
gereksinimlerinin ortaya çıkması ya da uygulamadaki bir programın gözden geçirilmesi gerekliliği programların
geliştirilmesinde sağlam bir temel oluşturur.Tyler tarafından gündeme
getirilen gereksinim belirleme ya da diğer bir adıyla ihtiyaç analizi, genel olarak bireysel
ve kurumsal gelişimi
sağlama, karşılaşılan ve karşılaşılabilecek sorunlarla birlikte ihtiyaçları tespit
ederek bu ihtiyaçlara uygun çözüm yolları
bulma olarak
tanımlanmaktadır.
Maslow’un da belirttiği gibi bireyleri güdüleyen en temel şey gereksinimlerdir ve dolayısıyla bu gereksinimler programların
geliştirilmesi sürecine kaynaklık eder. Ancak bu sadece bireylerin ya da öğrenenlerin gereksinimleri ile sınırlı
bir süreç değildir. Toplumun, konu
alanının, uygulayıcıların, doğanın gereksinimleri de söz konusudur. Bu, zaman alıcı, maliyetli
ve yorucu bir süreçtir. Burada bir anlamda
beklenenlerle var olanların
bir karşılaştırması yapılır.
Bunun için planlama
yapılması, verilerin toplanması, analiz edilmesi ve raporlanması gerekir. Bunun için testler, konuyla
ilgili raporlar, ölçekler,
görüşme ve gözlemler kullanılabilir.
4.2
Program Tasarısının Hazırlanması
Tasarının hazırlanması programın ögelerini kapsar.
Bunlar: amaçlar, içerik, öğrenme-öğretme süreci ve ölçme ve değerlendirmedir. Bu aşamada; bu çalışmanın neden yapıldığı, ulaşılmak
istenen çıktıların
neler olduğu, sürecin nasıl işleyeceği ve amaçlara ulaşılıp ulaşılmadığının nasıl anlaşılacağı soruları yanıtlanır
(Hewitt, 2018). Tasarı hazırlama sürecinde önemli olan gereksinimlerin iyi analiz edilmesi ve bunun üzerine
programın tüm ögelerinin birbirini destekleyecek,
temel alınan felsefi görüşü yansıtacak, gelişim özelliklerini dikkate alacak
bir biçimde hazırlanmasıdır.
4.3 Programın Uygulanması
Tasarlanan eğitim programının uygulamada amaçlarını ne denli gerçekleştirebildiğini belirlemek için bir deneme
uygulamasına gereksinim vardır. ÖZETÇİ NOTU :DİKKAT ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME MİKRO ÇAPLI DENEME UYGULAMASI
İSE MAKRO ÇAPLI DÜŞÜNÜLMELİ VE KARIŞTIRILMAMALIDIR. Hewitt’in (2018)
de belirttiği gibi bir eğitim
programının pilot uygulamasının yapılmasındaki amaç, gerçekte nasıl göründüğünü anlayabilmektedir. Burada önemli soru,
deneme uygulamasının nerede ve nasıl yapılacağına karar verilmesi ve uygulamanın planlanmasıdır. Örneğin
hazırlanan tasarı, ulusal düzeyde bir program ise bunun pilot uygulaması için evreni temsil edecek biçimde
örneklemin seçilmesi ve okullara karar verilerek öğretmenlerin ve yöneticilerin bilgilendirilmesi yoluyla deneme çalışması yapılabilir. Bu süreçte toplanan
veriler, programın aksayan yönleri hakkında önemli bilgiler sunabilir. Bu bilgiler, programın asıl uygulamaya hazır
hâle getirilmesinde önemli bir rol oynamaktadır. Uygulama sürecinde
dikkat edilmesi gereken
bir diğer nokta,
değişime karşı oluşabilecek dirençleri öngörebilmek ve
bu dirençleri ortadan kaldırmaya yönelik önlemleri alabilmektir. BİZCE BU MODÜLDEN SORU GELME OLASILIĞI EN YÜKSEK KISIM
4.4
Programın Değerlendirilmesi
Programın etkililiği hakkında karar verme süreci olarak adlandırılan bu aşama, program
geliştirme çalışmalarının sürekliliğinin bir parçasıdır. Değerlendirme sürecinde programın tüm ögeleri ve bu ögeler
arasındaki ilişkiler değerlendirilir, uygulama süreci incelenir ve programın çeşitli açılardan (amaçlara ulaşma
düzeyi, içeriğin uygunluğu vb.) uygunluğuna karar verilir. Bu sürecin sonunda program olduğu gibi uygulamaya konabilir, geliştirilerek
uygulamaya başlanabilir ya da sonlandırılabilir.
Bu süreçte alınacak kararların uygunluğu bilimsel bir anlayışın izlenmesiyle olanaklıdır.