3.İÇERİK FARKLILAŞTIRMA VE DERS TASARIM
ÖRNEĞİ (4. VİDEO)
İçerik, öğretim
sürecinin “girdisi”dir. Bu girdi, öğretilmesi beklenen
konuların bütünüdür. İçerik, öğretim programları
tarafından tanımlanmaktadır. Ancak içeriğin belirlenmesindeki en kritik faktörlerden biri öğretmenin hem konu hem de öğrencileri hakkındaki bilgisidir. Öğretmen; öğretim programı, ders
kitapları, standartlar ve kılavuzlardaki içeriği sentezler. Bu sentezi yaparken “Burada en önemli olan
konu nedir?”, "Bu konu gerçekten ne hakkında?", "Öğrencilerim için kalıcı bir değeri
olacak mı?” gibi sorular sorar. Öğretmen bu soruları yanıtladığında; sırasıyla bir ders, bir gün, bir ünite ve bir
yıl boyunca sunulacak öğretim sonucunda
öğrencilerin belirli bir konuda neleri bilmesi, anlaması ve yapabilmesi
gerektiğini belirlemeye hazır olur. Öğretmenin kapsayıcı hedefi, bütün
öğrencileri için temel bilgi, anlayış
ve becerileri ulaşılabilir kılmaktır. Bu süreçte bazı öğrencilerin daha
karmaşık formatlarla ve daha fazla
bağımsız çalışması gerekebildiği gibi bazı öğrencilerin de öğretmen veya akran desteğine
ihtiyacı olabilir.
İçeriğe
erişimi farklılaştırma yollarından bazıları şunlardır:
•
Öğrencilerin bireysel
farklılığına hitap edecek farklı okuma
düzeylerinde metin veya
roman kullanma,
•
Bilgiyi hem bütünden parçaya
hem de parçadan bütüne yaklaşımlarıyla sunma,
•
Farklı seviyelerdeki okuma malzemeleri ile çalışan öğrencileri destekleme ve onları
cesaretlendirme,
•
Bir konu ile ilgili desteğe
ihtiyacı olan öğrencilerle aynı konuda ileri düzeyde olan öğrencilere seviyelerine uygun çalışmalar verme,
•
İçeriği hazırbulunuşluk düzeylerine göre farklılaştırmanın amacı, öğrencilerden öğrenmeleri istenen temel bilgi ve
beceriyi öğrencinin okuma
ve anlama kapasitesiyle eşleştirmektir.
•
İlgi alanlarına göre farklılaştırmanın amacı, mevcut öğrenci
ilgileri üzerine inşa edilen veya öğrenci ilgi alanlarını genişletebilen fikirlerin ve öğretim
araçlarının programa dâhil
edilmesidir.
•
İçeriğin
öğrenme profillerine göre farklılaştırılmasının amacı ise bir öğrencinin tercih ettiği öğrenme yöntemine
uygun öğretim araç gereç ve uygulamalarının
işe koşularak öğrencilerin öğrenme kapasitelerini en üst düzeye
çıkarmak ve bu sayede hem etkili
hem de keyifli öğrenme
ortamı oluşturmaktır.
Farklılaştırmanın Temel Ögeleri
Etkili bir
farklılaştırmadan söz edebilmek için öğretmenlerin; öğrencilerin
hazırbulunuşluk düzeylerine, ilgilerine veya öğrenme profillerine göre farklılaştırabileceği çeşitli
ögeler bulunmaktadır. Bu ögeler:
içerik, süreç, ürün ve öğrenme
ortamıdır.
İçerik
İçerik, öğretim sürecinin
“girdisi”dir. Bu girdi, öğretilmesi beklenen
konuların bütünü oluşturur. İçerik, öğretim programları
tarafından tanımlanır. Ancak içeriğin belirlenmesindeki en kritik faktörlerden biri öğretmenin hem konu hem de öğrencileri hakkındaki bilgisidir.
İçeriği öğrencilerin hazırbulunuşluk düzeylerine göre farklılaştırmanın amacı, öğrencilerden öğrenmeleri istenen temel bilgi ve beceriyi
öğrencinin okuma ve anlama kapasitesiyle eşleştirmektir. İlgi alanlarına göre farklılaştırmanın amacı,
mevcut öğrenci ilgileri
üzerine inşa edilen veya öğrenci ilgi alanlarını genişletebilen
fikirlerin ve öğretim araçlarının programa
dâhiledilmesidir. İçeriğin öğrenme
profillerine göre farklılaştırılmasının amacı
ise bir öğrencinin tercih ettiği öğrenme yöntemine uygun öğretim araç
gereç ve uygulamalarının işe koşularak
öğrencilerin öğrenme kapasitelerini en üst düzeye çıkarmak ve bu sayede hem
etkili hem de keyifli öğrenme ortamı oluşturmaktır.
Süreç
Bir öğrenme deneyiminde, öğrencinin bilişsel olarak yapması beklenen
temel kavramlar, genellemeler ve beceriler süreç
aşamasında anlamlandırılır. Süreç, öğrencilerin bilgiyi aktif olarak işleyip anlamlandırmaya
çalışmalarıyla başlar. Bu da okulda genellikle “etkinlikler” yoluyla gerçekleştirilir. Bir öğretim
döngüsünün süreç aşamasında yapılan farklılaştırma çok önemlidir. Süreci
farklılaştırmanın çeşitli yolları bulunmaktadır.
Ürün
Ürün, öğrencilerin öğrenmelerinin hedeflendiği temel bilgi ve becerileri süreç içerisinde öğrendiklerini, anladıklarını ve yapabildiklerini göstermenin yollarıdır. Başka bir deyişle
ürün, öğrencinin bildiğini
ortaya koymaya yönelik bireysel yorumudur. Öğrencilerin öğrendiklerini ortaya
koyabilecekleri deneme, makale veya diğer yazı türleri
gibi ürünler yazılı
ürünlerdir. Bu ürünler özellikle dilsel zekâ odaklı
öğrencilere farklılaştırılmış ürün alternatifi sunmaktadır (Tomlinson, 1999; Tomlinson &Imbeau, 2010).
NOT:
DERS ÖRNEĞİ BİLİNEN ŞEYLERDEN OLUŞTUĞU İÇİN
SİLİNMİŞTİR İÇİNDEN KWL TEKNİĞİ ALINMIŞTIR
KWL (Ne biliyorum? Ne öğrenmek istiyorum? Ne
öğrendim?) etkinlik formunu dağıtır.
Öğrencilere ilk iki soruyu cevaplamaları gerektiğini, son soruyu ise ders sonunda
cevaplayacaklarını söyler. Sonrasında öğretmen gelen verilere ve daha önce öğrenme
stillerine yönelik
gerçekleştirdiği informal gözlemlere dayalı olarak çalışma şeklini belirler.
Farklılaştırılmış Öğretimde
Öğretmen Rolleri
Öğrenciler okula Maslow'un ihtiyaçlar hiyerarşisinde ana hatlarıyla belirlediği hem bilişsel
hem de duyuşsal ihtiyaçlarla
gelirler. Öğretmenler bu ihtiyaçlara farklı yollarla cevap verirler. Bir öğretmenin öğrencilerin ihtiyaçlarına yönelik
tepkisini ve öğrenci
faydaları açısından kalitesini belirleyici faktörlerden biri, öğretmenin eylemlerini şekillendiren felsefedir. İkinci faktör ise öğretmenin belirli bir eylem planını
oluşturma ve takip etmeye yönelik yetkinlik düzeyidir. Genellikle bu iki faktörü
"istek" ve "beceri" olarak düşünülür. Nihayetinde,
öğretim felsefesi her öğrenciye
öğretme isteğine dayanır.
Farklılaştırılmış bir sınıfta öğretmenlerin çeşitli
şekillerde ve zaman içinde, öğrencilerine hem
bireysel olarak hem de bir bütün olarak tutarlı bir şekilde iletmeleri beklenen belirli mesajlar vardır. Bu mesajları
Davet mesajı: Burada
olmanızdan, sizi daha iyi tanıyacak olmaktan çok memnunum ve sınıfa önemli deneyimler ve özellikler
getirdiğinizin farkındayım. Burayı sizin için değerli bir öğrenme ortamı yapmak için elimden geleni yapmak
istiyorum.
Kalıcılık mesajı: Her zaman ilk denemenizde her şeyi doğru yapamayabilirsiniz. Ben de sizin
için ve sizinle birlikte başarınızı geliştirecek yaklaşımlar bulmak için
çalışacağım. Sizden asla vazgeçmeyeceğim.
Fırsat mesajı: Gençsiniz ve dünyada var olan olasılıkları yeni öğreniyorsunuz. Kendinizi çeşitli ortamlarda, çeşitli
rollerde ve çeşitli
içeriklerle görmeniz için sizlere fırsatlar sunmak istiyorum. Bu, geleceğe hazırlanmanız ve sizin için var olan olasılıkları görüp heyecanlanmanız
için bir fırsattır.
Düşünme mesajı: Sizi dinleyeceğim, sizden öğreneceğim,
sizi sınıfımızda çalışırken gözlemleyeceğim, ilerlemenizi inceleyeceğim ve rehberliğinizi isteyeceğim. İşimi ve sizin için nasıl
çalıştığımı mümkün olduğunca sık düşüneceğim. Daha bilinçli ve etkili bir
öğretmen olabilmek için kendimden bunu bekliyorum. Daha bilinçli ve etkili bir öğrenci olabilmeniz için sizden de aynısını
isteyeceğim.
Bu mesajlardan anlaşıldığı gibi farklılaştırılmış öğretim,
öğretmenin, öğrencilerin ihtiyaçlarına
cevap vermesine olanak sağlayan bir yaklaşımdır. Buna göre öğretmen, bilginin iletiminde yetersiz kalan geleneksel
yöntemlerden anlamlı derecede farklı yöntemler takip etmekte ve bu nedenle öğretmenler çok farklı roller üstlenmektedir. Bu bağlamda farklılaştırmayı destekleyen öğretmen, esnek
ve yapıcı biçimde,
geleneksel olmayan yöntemleri kullanma ve daha iyi sonuçlara ulaşma bakımından kolaylaştırıcı bir rol oynamaktadır.
Duygular ve Öğrenme
Tüm öğretim
sürecinde olduğu gibi farklılaştırılmış öğretim sürecinde de duygular, dikkat edilmesi
gereken önemli bir konudur. Korku içerisinde yaşayan
öğrenciler öğrenemez. Öncelikli gereksinimi güvenlik olan
öğrenciler, öğrenme etkinliğine katılmayabilirler. Stres düzeyi yükseldikçe üst düşünme seviyelerine erişme azalır ve
hayatta kalma tepkisi olarak “Savaş ya da kaç!”
hissi artar. Bu nedenle öğrencileri strese sokmadan
kendi becerilerine uygun
seviyelerde zorlamamızı sağlayacak planlar yapmamız gerekir.
Sınıftaki güvenlik, fiziksel güvenliğin
yanında düşünsel güvenliği de içerir. Stres durumunda beyindeki duygusal merkez, bilişsel merkezi kontrolü altına alır ve
böylece beynin düşünsel kısmı etkili çalışamaz ve öğrenmeye ket vurulmuş olur. Eğer öğrenciler günlük hayatlarında dalga
geçilmesine maruz kalıyor veya
zorbalığa uğruyorlarsa tüm dikkatlerini öğrenmeye veremezler. Ayrıca beceri seviyelerinin üzerinde bir zorlukla
karşılaşan öğrenciler, öğrenme
konusundaki çabalarından
ziyade utanma duygusu ve gülünç duruma
düşme konusunda endişe duyarlar. Eğer öğrenciler başarıyı hayal etmiyor veya arzulamıyorlarsa kendilerini daha çok öğrenmeye
zorlama girişimi konusunda istekli olmamaları kaçınılmazdır.
Zihin temelli eğitim için literatürde üç temel unsur vurgulanmaktadır. Bunlar:
duygusal iklim ve
ilişki veya rahatlatılmış
uyanıklık ve karmaşık
deneyimde öğretim veya derinleştirmedir.
Öğrenme ya da etkin öğrenim görme becerisinin
güçlendirilmesi için “rahatlatılmış uyanıklık” diye adlandırılan duruma geçebilmek için duygusal iklim ve ilişkiler
oldukça önemlidir: Öğrenme
bağlamını düzenlemek için kullanılan tüm yöntemler rahatlatılmış uyanıklık hâlini etkiler.
Araştırmalar, ödül ve ceza tarzındaki uygulamaların yaratıcılığı engellediğini, içsel motivasyona müdahale
ettiğini ve öğrenmeyi
öğrenme olasılığını azalttığını göstermektedir.
Ödüller ve cezalar, öz güdülenme şansını ve öğrenmeyi bir ödül olarak
görmeyi azaltır.
Ödülleri kullanmanın beş işlevsel alternatifi şunlardır:
·
Tehdidi ortadan kaldırmak
·
Güçlü
bir olumlu iklim yaratmak
·
Geri
bildirimi artırmak
·
Hedefleri belirlemek
·
Olumlu
duyguları harekete geçirmek
ve bunlara ilgi uyandırmaktır.
Duygular
öğrencinin davranışını etkiler çünkü farklı zihin-beden durumları yaratır. Durum; belirli bir duruş, solunum hızı ve vücuttaki kimyasal
dengeden oluşan bir andır. Duygusal çevre, öğretimle etkileşime girer ve bilgilerin nasıl bir araya
getirildiğini etkiler. Aşırı
bir stres meydana gelirse yüksek stres/tehdit tepkisi veya otomatik
karşıt tepki, bağlantıları sabote eder ve böylece
öğrenme gerçekleşemez. Böyle bir durumda
daha üst düzey düşüncelerin gerçekleşmesi neredeyse imkânsızdır.
Eğer ki öğrenci verilen görevin çok zor olmasından veya görevi
anlatan yönergelerin karmaşıklığından
dolayı ne yapacağını anlamayarak başarısız olacağını düşünürse belirsizlik hisseder. Bu, öğrencinin olumsuz bir durum
oluşturmasına ve azminin kaybolmasına neden olur. Alternatif olarak
yapıcı stres veya akış durumu yaratan sınıflar,
olumlu bir öğrenme
ortamı yaratır. Öğrenme
konusunda seçim yapma şansı bulunan
ve karşılıklı saygının
olduğunu gösteren
rutinlere sahip olan sınıflar, öğrenciler için destekleyici öğrenme
çevreleridir. Sınıftaki rutin, davranış örüntüsü ve açıkça
belirlenmiş beklentilere uymak; öğrencilerde bilinmeyen ve beklenmeyen konular olduğunda ortaya
çıkan beklenti endişesini azaltır (Gregory &Chapman, 2020: 20-22).
5.FARKLILAŞTIRILMIŞ BİR SINIFTA SINIF İKLİMİ
Farklılaştırılmış bir sınıfta tüm öğrenciler kendilerini, risk alma konusunda
ve öğrendiklerini veya eksikliklerini ifade edebilecek kadar emin ve güvende hissetmektedirler. Çoğu zaman akademik olarak yetenekli olduğu görülen öğrenciler, kendilerinden tüm bilgileri
bilmelerinin beklendiğini düşünürler. Genellikle bu öğrenciler, başkalarının beklentilerine karşılık
olarak tüm cevapları biliyormuş gibidavranırlar. Bu, strese neden
olabilir ve öğrenime
müdahale edebilir. Öğretmenin
hayal kırıklığına uğramış bir ifadesi veya yorumu, yetenekli öğrencinin
anlamadığı hususları ifade etmesini önleyebilir. Bu öğrenciler, tıpkı diğerleri gibi tüm cevapları bilmeseler bile sınıfta
kendilerini güvende hissetmelidir. Risk altında veya düşük başarı
sergilediği düşünülen öğrenenler, çoğunlukla üzerlerindeki bu etiketin beklentilerine uygun davranış gösterirler. Bir öğrenciye
“anladığı zaman” şaşıran bir ifade ile bakmak, onun anlamasının beklenmediği anlamına gelebilir. Genellikle bu durum, potansiyele bir sınır koyar.
Öğretmenlerin öğrencilere verdikleri sözlü ya da yazılı geri bildirim sadece övgü ya
da eleştiri
için değil, aynı zamanda çaba ve kalıcılığı
güçlendirir nitelikte olmalıdır.
Örneğin
“Aferin. Gerçekten bunu bitirmek için çok uğraştın.
İhtiyacın olan bilgiyi
bulana kadar aramaya
devam etmen hoşuma gitti.”
Başarılı bir iyileştirmenin her anı, bir ömür boyu olumlu
değişiklik yapar. Fiziksel ve duygusal atmosfer,
sınıfın fiziksel özelliklerinden etkilenir. Uygun aydınlatma, temizlik, düzenlilik ve öğrenci çalışmalarının paylaşımı gibi şeyler olumlu bir atmosfere katkıda
bulunur. Öğrenci başarısını
kolaylaştırmak için bol ve uygun kaynaklar gereklidir. Toplumsal etkileşim ve zihinsel gelişme için fırsatlar da
olmalıdır. Zenginleştirilmiş
ortamlar yalnızca malzemeler tarafından değil aynı zamanda
görevlerin, zorlukların ve geri bildirimin karmaşıklığı ve çeşitliliği ile de oluşturulur.
Sınıftaki her öğrenci çok farklıdır ve herkesin kendini güvende
hissetmesi gerekir. Sınıflarda iklim
ve atmosfer öğrenme sürecinde önemli rol oynamaktadır. Öğretmenlerin, öğrencilerin kendilerini güvende
hissedebilecekleri ve gelişebilecekleri risksiz bir destekleyici ortam yaratmak için yapabilecekleri her
şey değerlendirilmeli ve uygulanmalıdır. Birbirini önemseyen ve destekleyen bir öğrenci topluluğu oluşturmak, farklılaştırılmış bir sınıfta esastır.
Birbirlerini tanıyan ve saygı duyan öğrenciler, kendilerine verilen
görevler farklı olduğunda farklılıklara karşı daha hoşgörülü olmaktadırlar.
Farklılaştırılmış Öğretimi
Planlama
Farklılaştırılmış öğretimin planlanma
aşamaları şu şekilde özetlenebilir
1.
İlk
olarak dersin kazanımlarını göz önünde bulundurarak temel standartları belirlenir. Öğrencilerin bilmeleri gerekenler, yapabilmeleri gerekenler veya
öğrenme sonrasında olmaları gereken
durumlar açık olmalıdır. Veri toplamak için biçimlendirici değerlendirme stratejisini belirlenir.
Ayrıca öğrencilerin belirlenen kazanımlara ulaşıp ulaşmadıklarını açıkça gösteren uygun bir final değerlendirmesi hazırlanır.
2. İçeriği, bilgi ve becerileri bütüncül bir şekilde kazandıracak şekilde yapılandırılır.
3. Öğrencilerin
neyi bildikleri ve neleri öğrenmeleri gerektiği belirlenir. Bu, beyindeki uzun süreli bellekte depo edilmiş ön
bilgilere ulaşmayı sağlar. Bu
biçimlendirici ön değerlendirme, üniteden 1-2 hafta önce
yapılabilir; bu sayede öğrenme etkinlikleri, öğrencileri gruplama, yeni konu hakkında
beklentiyi ve heyecanı artırmak için fazlasıyla zaman
kazanılmış olur.
4.
Öğrencilerin
öğrenmeleri gereken bilgi ve beceriler ile bunları kazanmaları için neler gerektiğini belirlenir. Bu aşamada bilginin
küçük grupla mı yoksa büyük grupla mı edinileceğine;
öğretimin ilgi alanı mı yoksa hazır bulunuşluk temelinde mi olacağına karar verilmelidir. Mevcut
kaynaklardan yararlanarak gereksiz
olan şeyleri ayıklayarak, öğrencilerin ihtiyaçlarını en
iyi şekilde karşılayacak materyaller temin edilmelidir. Öğrencilerin, yeni bilgiyi anlamaları ve onu kalıcı hâle
getirebilmeleri amacıyla pratik yapma
ve sürekli o bilgi ile meşgul olma fırsatına ihtiyaçları vardır. Öğretim
programı ve kazanımlarda belirtilen çeşitli
seviyedeki düşünce ve karmaşıklık düzeylerini ve hem akademik hem de alana özgü kavramları kullanma fırsatlarını oluşturmaya özen gösterilmelidir.
5.
Öğrencilerin bildiklerini
göstermelerine fırsat sağlanır. Bunu
yaparken onlara seçenek sunulmalıdır. Tam
olarak öğrenilen
bilgilerin, müdahale planına
ihtiyaç duyulan ve daha sonraki bir zamanda tekrar edilmesi
gereken bilgilerin neler olduğunun en iyi kanıtını sağlayacak kaliteli bir biçimlendirici değerlendirme aracı
seçilmelidir. Ayrıca en etkili sonuç değerlendirmenin ne olacağı ve nasıl puanlanacağı belirlenmelidir.
Tüm bu aşamalar,
öğrencilerin farklılaşan derecedeki öğrenme tercihleri, çoklu zekâları ve kişisel ilgilerini dikkate almamız
gerektiğini göstermektedir. “Tek
beden herkese uymaz.” uygulama teması,
farklılaştırılmış öğretiminin bir ihtiyaç olduğunu
ortaya koymaktadır.