15.OKUL DIŞI ÖĞRENME
Öğretim programını temel alan ve sınıf dışındaki
alanlarda ve kurumlarda gerçekleşen öğrenme,
okul dışı öğrenme olarak bilinir. Okul süresi boyunca öğretim programına bağlı olarak okul yapısı
dışındaki alanlarda ve kurumlarda gerçekleşen öğrenme anlamına gelen okul dışı öğrenme ile alakalı olabilecek
formal öğrenme, non-formal öğrenme ve informal öğrenme Tablo 1’de özetlenmiştir.
Tablo 1. Formal öğrenme, non-formal öğrenme ve informal öğrenmenin
karşılaştırılması (Eshach, 2007).
Okul
dışı öğrenme, başka bir ifadeyle
informal ortamlarda formal öğrenme faaliyetlerinin yürütülmesidir. Yapılan
çalışmalar, okul dışı ortamlarında yapılan etkinliklerin öğrencilerin bilişsel, duyuşsal
ve psikomotor yönden gelişimine katkı sağladığını ve öğrencilerin motivasyonlarında,
tutumlarında ve akademik
başarılarında da olumlu yönde değişikliğe neden olduğunu ifade etmektedir.
Öğretimin
her kademesinde beklenen, sınıf içi ve okul dışı öğrenme ortamlarının bir arada kullanılması ve bu sayede öğrenmenin zenginleştirilmesidir. Okul dışı öğrenme
etkinlikleri hazırlanırken içerik-yöntem-ortam ilişkisine dikkat etmek
gerekir.
Şekil 1. Okul dışı öğrenmede içerik-yöntem-ortam ilişkisi
İçerik bileşeni, “ne” sorusuna yanıt verecek niteliktedir. Etkinliğin ne konuda olduğunu gösterir. Etkinliklerimizin içeriği öğretim programındaki kazanımlar olacaktır. Bu nedenle “Okul dışı öğrenme ne zaman yapılmalıdır?” sorusunun yanıtı, “Öğretim programında ilgili kazanım ne zaman işlenecekse o zamandır.” şeklindedir.
Ortam ise içeriğe yani kazanıma uygun sınıf dışı ortamdır. “Nerede”
sorusunun yanıtıdır. Her
içeriğin her ortamda işlenmesi uygun veya kolay olmayabilir. Yöntem boyunda ise içeriğe uygun bir ortamda etkinliğin
nasıl gerçekleştirileceği bulunmaktadır. Bu bağlamda, “nasıl” sorusuna karşılık gelir.
Okul dışı öğrenme ortamları
yaparak-yaşayarak öğrenmede önemli bir rol oynamaktadır. Sınıf ortamına getiremeyeceğimiz öğretim materyallerini yerinde
görme, deneme fırsatı
yakalanmış olur. Aynı zamanda disiplinlerarası bir yaklaşım,
okul dışı öğrenmenin önemli bir özelliğidir (Şen, 2022). Bu tür ortamlarda sadece bir konu değil bununla
ilişkili diğer dersler de dikkate alınıp birlikte etkinlikler
düzenlenmesi tavsiye edilir. Örneğin bir
tarih dersi planlamasında aynı zamanda matematik veya müzik dersi de ele
alınabilir (Şen, 2021). Bu sayede hem
öğrencilerin olayları bir bütün içerisinde görmesi sağlanır hem de etkinliklerin yürütülmesi bağlamında zaman ve
emekten tasarruf edilir.
16.OKUL DIŞI ÖĞRENME
ORTAMLARI
Okul
dışı öğrenme sürecini
nasıl organize etmeliyiz?
Okul dışı öğrenme faaliyetleri, etkinlik öncesi
ve sonrası aşamaları
da düşünülerek hazırlanması gereken profesyonel
bir süreçtir.
Şekil 1. Okul
dışı öğrenme sürecinin
organizasyonu
1.
Etkinlik Öncesi
Hazırlıklar
Etkinliklerin
uygulanması bir hazırlık gerektirir. Dolayısıyla okul dışı ortama gitmeden
önce, gerek su, iaşe gibi
organizasyon boyutunda gerekse de öğrencilerin tek tek mi, grupla mı çalışacağı gibi akademik ön hazırlıklar
yapılmalıdır. Etkinlik uygulamada dikkat edilmesi gereken bazı hususlar aşağıda
sıralanmıştır:
•
Etkinlik planının
hazırlanması: zaman, akış planının planlanması
•
Okul yönetimi ve ailelerden izinlerin alınması
•
Gidiş-dönüş ulaşımının planlanması
•
Gidilecek ortamdaki iletişim kurulacak kişinin belirlenmesi: izin, uygulamanın yapılmasının organizasyonu, ortamdaki materyallerin tespiti
•
Öğrencilerin bilgilendirilmesi: gidilecekortam, kurallar,
güvenlik
•
Velilerin bilgilendirilmesi
•
Öğrencilerin çalışma
programının belirlenmesi: çalışmakâğıtları, fotoğraf çekme vs.
•
Öğrencilerin gereksinimlerinin dikkate alınması: su, iaşe, tuvalet,
engelli öğrenciler
2.
Etkinliğin Uygulanması
Etkinliklere gerekli
hazırlıklar yapıldıktan sonra artık sahada uygulama aşamasına geçilebilir. Bu uygulamalarda aşağıdaki bazı önemli noktalara dikkat edilmelidir:
·
Etkinlik öncesi
öğrenciler organizasyon kuralları
hakkında bilgilendirilmelidir.
·
Gruplar hâlinde
çalışılacaksa bunlar belirlenmelidir.
·
Etkinliğin belirli anlarında öğrencilerin çalışma kâğıtlarını doldurmaları için onlara zaman
verilmelidir.
·
Öğrencilere ortamı
gezebilecekleri serbest zaman
verilmelidir.
3.
Etkinlik Sonrası
Değerlendirme
Okul dışı ortamlarda yapılan faaliyetlerin de sınıf içinde
olduğu gibi etkinlik sonrasında değerlendirilmesi gerekmektedir.
Bu değerlendirmeler illaki not verme amaçlı olmamalıdır. Biçimlendirici değerlendirme anlamında, kazanımların ne ölçüde
öğrenildiği yoklanmalıdır. Ayrıca
derslerin uygulanma biçimleri de öğrenciler tarafından değerlendirilebilir.
Böylece etkinliğin bir sonraki seferde
daha etkili uygulaması için dönütler sağlanmış
olur. Aşağıda okul dışı öğrenme
faaliyetleri sonrasında kullanılabilecek bazı ölçme-değerlendirme araçları sunulmuştur:
1. Kavram haritaları
2. Zihin haritaları
3. Etkinlik sonrası değerlendirme
3. Metin çözümlemesi
4. Bulmacalar
5. Gazete/poster/broşür
hazırlama
6. Fotoğraf sergisi
7. Kompozisyon/mektup
yazma
Bu araçlar
sınıf seviyesine, konuların
içeriğine göre öğretmen
tarafından tercih edilebilir. Eğer ziyaret edilen okul dışı
ortamda vakit kalmışsa ölçme-değerlendirme aşaması orada da yapılabilir.
Öğretim
programında ele alacağımız kazanıma uygun her ortam, okul dışı öğrenme ortamı olarak kullanılabilir (Şen, 2019). Bu açıdan bakıldığında sadece müzeler, bilim merkezleri
gibi kurumsal yapılar değil; aynı zamanda okul bahçesi, mahalledeki park, nehir kenarı gibi açık alanlarla hastane,
sanat merkezleri de okul dışı öğrenme ortamı olarak kullanılabilir (Şen, 2022).